Diagnostyka Techniczna-Badania

Zmiana trwałości stali w wyniku pełzania a wybrane problemy eksploatacyjne.  Dozór techniczny, wydanie nr 4, 2013 rok.

Wstęp

Energetyczne polskie bloki wytwórcze w większości pracują ponad założony projektowo bezpieczny czas eksploatacji lub do tego czasu się zbliżają. Przedłużanie żywotności ponad ten czas, do niedawna nie było planowane. Poszczególne, stare nieefektywne bloki miały być „zburzone”, a w ich miejsce miały powstawać nowe.

Zaniechanie produkcji energii elektrycznej w starych wyeksploatowanych blokach, już tylko przy obecnym zapotrzebowaniu na energię było by katastrofą. Wielu specjalistów w związku z faktem starzenia się krajowych elektrowni, wskazuje na obniżanie się poziomu bezpieczeństwa energetycznego Polski.
Obecna sytuacja z konieczności spowodowała, potrzebę szukanie sposobów na przedłużenie eksploatacji bloków energetycznych na czas ponad 200 000 godzin, nawet do 350 000 godzin.
Ogólny, wyżej opisany stan bloków wytwórczych w mojej ocenie nie tylko obniża bezpieczeństwo energetyczne Polski, ale przede wszystkim stwarza niebezpieczeństwo eksploatacyjne, czyli zagrożenie dla ludzi, urządzeń itp.
Rozstrzygnięcia związane z problematyką przedłużenia eksploatacji bloków ponad czas obliczeniowy są bardzo trudne, skomplikowane i odpowiedzialne. Od wielu lat w Polsce podczas diagnostycznych prac przy ocenie elementów pracujących w warunkach pełzania wysokotemperaturowego, stosowane są przez instytucje techniczne, naukowo-techniczne i naukowe, różne procedury oceniające stan techniczny elementów po długotrwałej eksploatacji.
Różnorodność, wzajemne wykluczanie się proponowanych sposobów ocen, może być również tłumaczone na płaszczyźnie komercyjnej lub eliminacją konkurencji.
W Polsce brak do tej pory koordynacji w zakresie procedur diagnostycznych, co przypadkach elementów pracujących ponad czas obliczeniowy jest poważnym błędem i stwarza realne zagrożenie. Próby opracowania procedur, instrukcji postępowania są od kilku lat prowadzone, lecz niestety porozumienia wszystkich zainteresowanych bezpieczeństwem funkcjonowania urządzeń technicznych nie ma.
Wspomniane próby czynią między innymi takie instytucje jak, Urząd Dozoru Technicznego w Warszawie [1], Przedsiębiorstwo Usług Naukowo - Technicznych „Pro Novum” Sp. z o.o. Katowice [2], Instytut Metalurgii Żelaza Gliwice [3], Chemar Rurociągi Kielce [4], Diagnostyka Techniczna-Badania (TEDSPAW) Sp. z o.o. Kielce [5], Konieczność wypracowania w miarę jednolitych zasad postępowania w procesach diagnostycznych, a w konsekwencji podejmowania decyzji o dalszej eksploatacji urządzeń długotrwale pracujących, wynika wprost z Ustawy z dnia 21.12.200 r., o dozorze technicznym [6].

Już w art. 2 tej ustawy zapisano:

1. Dozorem technicznym są określone ustawą działania zmierzające do zapewnienia bezpiecznego funkcjonowania urządzeń technicznych.
2. Dozór techniczny jest wykonywany przez jednostki dozoru technicznego.
3. Wykonywanie dozoru technicznego przez jednostki dozoru technicznego nie zwalnia projektujących, wytwarzających, eksploatujących, naprawiających i modernizujących urządzenia techniczne od odpowiedzialności za jakość i stan tych urządzeń, mające wpływ na ich bezpieczną pracę, zgodnie z przepisami o dozorze technicznym i przepisami szczególnymi.

Cytowany wyżej zapis nakazuje wprost posiadania przez wymienione w art. 2 punkt 3 osoby prawne jednolitej instrukcji postępowania w rozstrzyganiu o tzw. „dopuszczeniu do dalszej eksploatacji” urządzeń technicznych.
Możliwość przedłużania eksploatacji powyżej obliczeniowego czasu pracy, wynika z szeregu współczynników bezpieczeństwa stosowanych na etapie projektowania i wytwarzania. Zalicza się do nich między innymi: średnią czasową wytrzymałość na pełzanie, której wartość rzeczywista może być większa od średniej przyjętej do obliczeń, rzeczywista grubość ścianki znacznie większa od grubości obliczeniowej oraz rzeczywiste parametry pracy najczęściej niższe od przyjętych obliczeniowych. Wymienione powyżej czynniki w praktyce, przy prawidłowej eksploatacji, rzetelnie prowadzonej diagnostyce kontrolnej, oraz ekonomicznie uzasadnionych pracach remontowych bloków energetycznych, pozwalają na przedłużenie czasu pracy znacznie poza obliczeniowy.
W praktyce podczas eksploatacji bloków energetycznych może wystąpić nadmierna utrata trwałości powodując zniszczenie elementu czy konstrukcji nawet przed upływem obliczeniowego czasu pracy. Z wieloletnich własnych doświadczeń wynika, że utrata trwałości w większości spowodowana jest nieprawidłową eksploatacją urządzeń ciśnieniowych często w powiązaniu z wadami konstrukcyjnymi.
Prawdopodobieństwo nadmiernej utraty trwałości, na przykład elementów rurociągów wysokoprężnych, musi być brane pod uwagę podczas realizacji procedur zmierzających do wydłużeniu czasu dalszej bezpiecznej eksploatacji urządzeń energetycznych.
W niniejszym opracowaniu, bardzo ogólnie przedstawiono kilka problemów jakie należy brać pod uwagę w praktykach diagnostycznych i eksploatacyjnych urządzeń energetycznych pracujących w warunkach pełzania, przez czas dłuższy od obliczeniowego.
W artykule zwrócono uwagę na niebezpieczeństwa występujące podczas prowadzenia procesów spawalniczych oraz wszelkiego rodzaju prób ciśnieniowych, w tym kontroli i nastaw ciśnień początku otwarcia zaworów bezpieczeństwa. Dla uzasadnienia występujących niebezpieczeństw, posłużono się wynikami ocen stanu technicznego elementów rurociągowych wykonanych ze stali 13HMF (14 MoV63) po długotrwałej eksploatacji w warunkach pełzania.

Zmiany struktury zachodzące w stali 13HMF (14 MoV6-3) pracującej w warunkach pełzania

Długotrwała eksploatacja elementów rurociągowych w temperaturze powyżej temperatury granicznej Tg tzn. w warunkach pełzania wysoko temperaturowego powoduje zmiany w strukturze, co skutkuje pogorszeniem się ich właściwości użytkowych. Obniżeniu ulegają między innymi parametry charakteryzujące odporność na pełzanie, podstawowe własności wytrzymałościowe oraz następuje przesunięcia temperatury przejścia w stan kruchy w kierunku wyższej temperatury.
Wymienione wyżej niekorzystne dla eksploatacji procesy, nie stanowią w wielu przypadkach jednoznacznej konieczności dokonania wymiany elementów na nowe. Elementy te, pod odpowiednim nadzorem służb diagnostycznych, a także służb remontowych mogą pracować poza obliczeniowym czasem pracy co związane jest z istnieniem trwałości resztkowej [7].
Stal 14 MoV63 (13HMF) w stanie wyjściowym tzn. przed eksploatacją może charakteryzować się strukturą od ferrytyczno-perli- tycznej z udziałem bainitu do ferrytyczno - bainitycznej (rys. 1). Opisane zmiany pełzaniowe struktury wynikają z:
- rozpadu obszarów bainit/perlit,
- rozwoju procesów wydzieleniowych węglików (przemianami węglików, zmianą morfologii - kształtu, wielkości i rozmieszczeniu faz wtórnych, zubożenie osnowy w dodatki stopowe) [8].
Szybkość zmian wynikająca z procesów pełzania w znacznym stopniu zależy od naprężeń zredukowanych i temperatury pracy. Przy założeniu stosunkowo stabilnego poziomu temperatury pracy, wzrost naprężeń powyżej założonych obliczeniowych może powodować rozpad obszarów perlit/bainit, znaczny wzrostu wydzieleń, w konsekwencji prowadząc do nadmiernej utraty trwałości. Analiza składu fazowego wydzieleń w badanej stali w stanie wyjściowym po normalizowaniu i odpuszczaniu ujawnia występowanie węglików M3C oraz MC, czasami M2C. Podczas eksploatacji w temperaturze powyżej granicznej w miarę wydłużenia czasu eksploatacji zmienia się typ i postać węglików:

M3C+MC+M2C - M3C+MC+M23C6+M2C -> MC+M23C6+M2C +M6C

W wyniku długotrwałej eksploatacji w warunkach pełzania w stali 14 MoV6-3 (13HMF) tworzy się dyspersyjna faza M2C zawierająca znaczne ilości molibdenu, a równocześnie ilość węglików M23C6 rośnie z temperaturą i czasem pełzania. W początkowym okresie eksploatacji obserwuje się stabilność struktury, a pierwsze zauważalne zmiany dotyczą rozrostu i ilości wydzieleń węglików na granicach i wewnątrz ziaren oraz ich koagulacji.
Długotrwała eksploatacja badanej stali w warunkach pełzania w ostatnim okresie powoduje trwałe, nieodwracalne procesy niszczenia. Proces niszczenia rozpoczyna się od zarodkowania pojedynczych pustek, które są równomiernie rozmieszczone w zdegradowanej strukturze najczęściej o postaci ferrytu z węglikami. Z rozwojem procesu niszczenia na granicach ziaren ferrytu następuje wzrost ilości pustek, w konsekwencji prowadząc do powstawania łańcuszków pustek. Następnie tworzą się szczeliny międzykrystaliczne obejmujące początkowo jedno ziarno, a następnie obejmują kilka i kilkanaście ziaren, stanowiąc początek katastroficznego pękania całego materiału w miejscu wystąpienia największych naprężeń [9].
Sposoby oceny stali pracujących w warunkach pełzania z wykorzystaniem badań metalograficznych wraz z metodologię badania stanu struktury nie znalazły niestety w praktyce ujednolicenia. Wiele instytucji naukowych, krajowych pracowni diagnostycznych, a także innych podmiotów prawnych, w wyniku własnego doświadczenia oferują prace z tego zakresu. Uzyskane wyniki badań są często przyjmowane i honorowane przez krajowe oddziały Urzędu Dozoru Technicznego.
Z doświadczenia jakie posiadam uważam, że w przypadku metaloznawczej oceny elementów konstrukcyjnych pracujących w warunkach pełzania przez czas zbliżający się do konstrukcyjnie obliczonego lub pracujących ponad ten czas, należy stosować procedury opracowane i obowiązujące w Instytucie Metalurgii Żelaza -Gliwice. [10]
Dla stali 14 MoV6-3 (13HMF) obowiązujące w IMŻ zasady oceny i klasyfikacji pełzaniowego zużycia struktury pokazano odpowiednio na rys. 2 i 3.

Wyniki badań własnych

Badania elementów rurociągowych po eksploatacji Badania prowadzone były na elementach wyciętych z rurociągów pary świeżej wykonanych ze stali 13HMF, dla których średnie parametry eksploatacyjne wynosiły t = 535°C, p= 13,5 MPa.
Czas pracy elementów rurociągowych był różny. Dla wymiaru rury φ 324 x 38 - 160 000 i 165 000 godzin, dla wymiaru rury φ 406 x 40 - 216 000 godzin.
Wyniki badań składu chemicznego - wymagany skład chemiczny stali 13HMF oraz przykładowe wyniki badań składu chemicznego jednego z elementów (kolana) przedstawiono w tabeli nr 1. Wyniki z innych elementów również zgodne były z wymaganiami normy. Równoważnik węgla [%] dla granicznych zawartości składników liczony wg zależności
Ce = C + Mn/6 + (Cr + Mo + V)/5 + (Ni + Cu)/15 dla stali 13 HMF zawarty jest w granicach Ce max = 0,62%, Ce min= 0,38%, a dla badanego elementu Ce = 0,40%.
Wyniki badań własności mechanicznych wtemperaturze otoczenia podano w tabeli 2.
Otrzymane wyniki badań wykazały we wszystkich przypadkach niższe od wymagań normy granice plastyczności próbek oraz bardzo dużą kruchość - niska energia łamania.
Obserwacje mikrostruktury materiału przeprowadzono na zgładach metalograficznych. Zgłady wykonano poprzez szlifowanie i polerowanie mechaniczne oraz trawienie. Badania mikrostruktury przeprowadzono w Instytucie Metalurgii Żelaza w Gliwicach za pomocą mikroskopu świetlnego i z wykorzystaniem elektronowego mikroskopu skanującego firmy Philips typ XL - 30 przy powiększeniu.
Część z obserwowanych zgładów posiadała strukturę bez widocznych trwałych uszkodzeń pełzaniowych. Struktura ferrytu z obszarami bainitu. Obszary bainityczne po części skoagulowane. Wewnątrz ziaren ferrytu liczne w większości drobne, równomiernie rozmieszczone wydzielenia. Po granicach ziaren liczne znacznej wielkości wydzielenia, tworzące łańcuszki.

W wyniku oceny struktury badanych wycinków, na podstawie procedur stosowanych w Instytucie Metalurgii Żelaza oraz znajomości dotychczasowego czasu eksploatacji określono stopień wyczerpania stali, a także wstępnie póki co bardzo orientacyjnie oszacowano rozporządzalną trwałość resztkową (bezpieczny czas dalszej eksploatacji dla dotychczasowych warunków pracy), która stanowi część trwałości resztkowej.
Na podstawie analizy wyników badań mikrostruktury (klasa 2 struktury wg klasyfikacji własnej IMŻ Gliwice) co odpowiada wyczerpaniu ta/tr = 0,3 - 04. Podczas tych badań ujawnione zostały również struktury w których zaobserwowano trwałe zmiany pełzaniowe w postaci pustek, łańcuszków pustek i mikropęknięć. Dla tych przypadków stopień wyczerpania wg klasyfikacji IMŻ odpowiada wyczerpaniu ta/tr = 0,9 - 1,0.
Przykładowe wyniki obserwacji pokazujące pełzaniowe zmiany struktur badanych elementów pokazano na rysunkach nr 4 do 8.

Uzyskane wyniki badań, a podstawowe uwagi związane ze spawaniem

Badania wykazały różnorodność struktury i własności mechanicznych elementów rurociągowych pracujących długotrwale w warunkach pełzania. W praktykach eksploatacyjnych w elektrowniach i elektrociepłowniach można zaobserwować bardzo niebezpieczne tendencje, całkowite pomijanie tych zmian przy podejmowaniu decyzji o różnego rodzaju naprawach czy też wymianie poszczególnych elementów. Postępowanie takie nie powinno mieć miejsca szczególnie, gdy zamierza się stosować w procesach naprawczych i modernizacyjnych technologii spawalniczych.
W procesach spawalniczych przylegający do spoin obszar metalu zostaje nagrzany do różnych temperatur, w zależności od odległości od tworzącej się spoiny. Obszary te po nagrzaniu stygną aż do wyrównania temperatury złącza. Chwilowa prędkość stygnięcia jest zmienna i maleje wraz z obniżanie się temperatury. Jako parametr charakteryzujący warunki stygnięcia złącza spawanego przyjmuje się najczęściej czas stygnięcia w zakresie temperatur 800 do 500°C. Rodzaj przemian strukturalnych i wynikające stąd własności strefy wpływu ciepła zależne są zatem od maksymalnej temperatury cyklu cieplnego oraz czasu stygnięcia w zakresie temperatur 800-500°C. Przemiany strukturalne w procesach spawania dla stali, które nie pracowały w warunkach pełzania (początek eksploatacji) są dobrze opisane i zbadane.
Prace spawalnicze w których materiałem rodzimym są stale po długotrwałej eksploatacji w warunkach pełzania nie są tak dokładnie opisane i zbadane. Szczególne zaniepokojenie wywołuje fakt pomijania w podejmowaniu decyzji o pracach spawalniczych, konieczności znajomości jakości materiałów planowanych do spawania.
Z doświadczeń autora niniejszego opracowania jednoznacznie wynika, że podstawowymi badaniami w okolicach planowanego spawania, które muszą być wykonane przed procesami spawalniczymi są badania nieniszczące. W zależności od czasu eksploatowanych elementów w warunkach pełzania rodzaj tych badań może być różny. W przypadku eksploatacji elementów przez czas dłuższy od połowy czasu obliczeniowego standardem winny być badania magnetyczno - proszkowe, ultradźwiękowe oraz metalograficzne z wykorzystaniem replik. Oczywistym jest wniosek, że w przypadku stwierdzenia trwałych zmian pełzaniowych (pustki, mikro- i makropęknięcia), żadne procesy spawalnicze na tych elementach nie mogą być zastosowane.
Badania diagnostyczne mogą wykazać, że w badanych elementach nie stwierdza się trwałych zmian pełzaniowych, ale stopień wyczerpania struktury jest znaczny - całkowity zanik obszarów bainitycznych (perlitycznych). Te przypadki muszą być sygnałem do wielkiej ostrożności podczas ewentualnego opracowywania naprawczych procesów spawalniczych.

Warunki austenityzowania występujące w strefach wpływu ciepła złącza spawanego różnią się znacznie od austenityzowania podczas obróbki cieplnej. Podczas spawania temperatura austenityzacji jest bardzo wysoka, a czas krótki, przy obróbce cieplnej jest odwrotnie. Budowa strukturalna stref wpływu ciepła powstałych podczas spawania jest zupełnie inna w przypadku gdy spawamy stale o strukturze zbliżonej do stanu wyjściowego, a inna gdy spawamy stale o strukturze w znacznym stopniu wyczerpania.
W tabeli nr 3 przedstawiono wyniki badań elementu rurociągowego φ 406 x 40 próbka oznaczona nr 1, tabela 2 po pełnej obróbce cieplnej podczas której zastosowano różne czasy austenityzacji.
Tabela 4 przedstawia wyniki badań różnoimiennego złącza spawanego dla którego materiałami podstawowymi były fragment opisanego wyżej elementu rurociągowego φ 406 x 40 oraz fragment rurociągu φ 508 x ok. 38 mm ze stali 10H2 M eksploatowanego przez czas 216 000 godzin.

Budowa strukturalna stref wpływu ciepła powstała w wyniku spawania, a także struktury materiału spawanego wpływa na własności pełzaniowe, oraz na skłonność złącza do powstawania zimnych pęknięć, własności eksploatacyjnych i odporność na kruche pękanie.
Na podstawie przeprowadzonych badań nie zaobserwowano pozytywnych zmian struktury w strefie wpływu ciepła w stosunku do struktury stali 13HMF po eksploatacji. Zmiany takie wyraźnie występują w tej stali po obróbce cieplnej - tabela nr 3, rysunki nr 9 i 10. Wykonujący prace spawalnicze, dla których materiałem rodzimym jest element po długotrwałej eksploatacji w warunkach pełzania muszą posiadać protokół uznania technologii spawania WPQR wraz z zatwierdzoną instrukcją spawania WPS dla tego typu przypadku, a nie na grupę materiałową.

Uzyskane wyniki badań, a uwagi związane z kontrolą ciśnień początku otwarcia zaworów bezpieczeństwa

Wyniki z badań własności mechanicznych, a także badań strukturalnych materiałów i połączeń spawanych pracujących długotrwale warunkach pełzania jednoznacznie wskazują na znaczne ich pogorszenie. Należy więc z dużą ostrożnością podchodzić do prac kontrolnych ciśnień początku otwarcia zaworów bezpieczeństwa oraz wycinania zaworów z instalacji do remontu i ponownego ich spawania.
Bardzo często, za zgodą dozoru technicznego nastawę lub kontrolę ciśnień początku otwarcia zaworów kotłowych realizuje się poprzez podniesienie ciśnienia w zabezpieczanym naczyniu do wartości zadziałania które jest wyższe od ciśnienia eksploatacyjnego. W przypadku wykonywania tych czynności przy zaworach walczkowych, ciśnienia te u wylotu z kotła pary świeżej są znacznie wyższe od dopuszczalnych.
Należy więc dla bezpieczeństwa ludzi i urządzeń zaniechać stosowania „konwencjonalnych” metod nastaw ciśnień początku otwarcia. Obecne, dużo dokładniejsze procedury nastaw ciśnień początku otwarcia zaworów z wykorzystaniem ciśnień eksploatacyjnych i siłowników pneumatycznych [11], szczególnie w sytuacji wyeksploatowanych pełzaniowo materiałów gwarantują większe bezpieczeństwo i osiąganie założonego celu. Wiele oddziałów UDT i elektrowni, elektrociepłowni praktyki takie z powodzeniem stosuje, przykłady takich nastaw przedstawiono na rysunkach nr 13 i 14.
Inny problem związany jest z zaworami bezpieczeństwa, a także inną armaturą przemysłową pracującą długotrwale w warunkach pełzania, a która jest łączona poprzez spawanie z instalacją rurociągową. Każda decyzja wycinania tej armatury z planem ponownego wspawania musi być gruntownie przemyślana pod kątem przyszłych procesów spawalniczych.

Podsumowanie i wnioski

1. Procesy spawalnicze wykonywane z udziałem materiału rodzimego po długotrwałej eksploatacji w warunkach pełzania wysokotemperaturowego, wymagają przestrzegania specjalistycznych zasad kontrolnych i technologicznych [13].
2. Przed przystąpieniem do opracowywania instrukcji spawania lub napawania należy:
   • uzasadnić dlaczego procesy spawania są planowane do realizacji;
   • określić poziom występujących naprężeń eksploatacyjnych w miejscu planowanego spawania oraz określić orientacyjny zapas żywotności wg PN-EN 12952-4 [14];
   • wykonać badania nieniszczące MT, UT w strefach do około 200 mm od przyszłej spoiny, oraz badania metalograficzne z wykorzystaniem replik matrycowych.
3. Pozytywne wyniki obliczeń i badań są warunkiem opracowanie instrukcji spawania i obróbki cieplnej. W przypadku gdy elementy konstrukcyjne pracowały w warunkach pełzania, przez czas dłuższy od 1/2 okresu obliczeniowego, ich spawanie z innymi elementami lub napawanie, może być realizowane wyłącznie przez wykonawców którzy posiadają uznane WPQR i WPS dla materiałów o stopniu wyczerpania pełza- niowego większym lub równym określonym konkretnymi badaniami.
4. Elementy konstrukcyjne o trwałych zmianach pełzaniowych (pustki, mikropęknięcia czy mikropęknięcia) nie mogą być spawane lub napawane.
5. Kontrola lub nastawa ciśnień początku otwarcia armatury zabezpieczającej, szczególnie pracującej długotrwale w warunkach pełzania nie powinna być prowadzona przestarzałą, bardzo niebezpieczną dla urządzeń i ludzi, metodą klasyczną.
6. Metoda klasyczna musi być zastąpiona metodą wykorzystującą ciśnienie robocze i wspomaganą siłownikiem pneumatycznym. Sposób, szczegółowe procedury winny być zapisane w Instrukcji Nastaw i Kontroli, która po zatwierdzeniu w Oddziale UDT stanowić winna integralną część Instrukcji Eksploatacji Kotła.
7. Obserwowane niekorzystne zmiany własności mechanicznych stali eksploatowanej długotrwale w warunkach pełzania, szczególnie obniżanie się energii łamania, podwyższenie temperatury progu kruchości, nakazuje daleko idącą ostrożność podczas odstawiania i uruchamiania bloków, kontroli prawidłowości spadków itp.

PIŚMIENNICTWO

1. URZĄD DOZORU TECHNICZNEGO, Zasady diagnostyki i oceny trwałości eksploatacyjnej elementów kotłów i rurociągów pracujących w warunkach pełzania - projekt 2012 r.;
2. PN/l 50.2878/2012/A-B, Wytyczne przedłużania czasu eksploatacji urządzeń cieplno-mechanicznych bloków 200 MW. Przedłużanie czasu pracy elementów krytycznych bloku powyżej trwałości projektowej. Pro Novum Sp. z o.o., kwiecień/grudzień 2012 r.;
3. J. Dobrzański, Materiałoznawcza interpretacja trwałości stali dla energetyki. Scientfic Inrwenational Journal of the World Academy of Materials end Manufacturing Engineering.... Volume 3, 2011;
4. PG-08.00.00, Diagnostyka Rurociągów, Chemar Rurociągi Kielce;
5. T. Jóźwik, Ocena stanu technicznego rurociągów wysokoprężnych dla kotła OP-650 nr 6 w Elektrowni Jaworzno III, praca zbiorowa TEDSPAW Kielce, 2012 rok;
6. Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 roku, o dozorze technicznym, Dz. U. Nr 122, poz. 1321;
7. A. Zieliński, J. Dobrzański, D. Renowicz, A. Hernas, The estimation of residua life of low-alloy cast Steel Cr-Mo-V type after long-term creep service. Fifth International Conference on Advances In Materiał Technology for Fossil Power Plants, Marco Island, Florida USA, EPRI, 207, 34;'
8. J. Dobrzański, A. Zieliński, Trwałość resztkowa stali 13HMF po długotrwałej eksploatacji w warunkach pełzania przez 200 000 godzin. Prace IMŻ nr 4 2007;
9. J. Dobrzański, A. Zieliński, T. Jóźwik, Ocena utraty trwałości eksploatacyj nej materiału rurociągu pary pierwotnej po długotrwałej eksploatacji w warunkach pełzania, Journal of Achievements In Materials In Manufacturing Engineering, Volumen 52, August 2012;
10. J. Dobrzański, Materiałoznawcza interpretacja trwałość stali dla energetyki. Scientfic Inrwenational Journal of the World Academy of Materials end Manufacturing Engineering.... Volume 3, 2011;
11. T. Jóźwik, Zawory bezpieczeństwa sterowane - sprawdzanie działania i kontrola nastaw. Dozór Techniczny nr 2., 2008;
12. Centralne Laboratorium Dozoru Technicznego, Sprawozdanie z badań nr 948/2013-LCM. UDT, Poznań 28.02.2013;
13. T. Jóźwik, Stale do pracy w podwyższonych temperaturach Cr-Mo-V po długotrwałej eksploatacji - zagadnienia spawalności. Dozór Techniczny nr 3., 2000;
14. PN-EN 12952-4, Obliczenie oczekiwanej trwałości podczas dalszej eksploatacji, PKN grudzień 2002 r.

Mgr inż. Tadeusz Jóźwik